---------------------------------------------------------------------
     У.Шыц?к. "У час не вярнул?ся", "Мастацкая л?таратура", М?нск, 1975
     OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 л?пеня 2003 года
     ---------------------------------------------------------------------

     Пройдзе час,  з  зямных касмадрома? возьмуць старт вял?зныя зоркалёты ?
нак?руюцца да далёк?х галактык.
     Магчыма,  гэта адбудзецца ?жо ?  наступным стагоддз?,  магчыма,  значна
пазней.  Але  наша  мара не  хоча чакаць,  мы  ?жо  цяпер хочам ведаць,  што
напаткае бясстрашных астралётчыка? у  бясконцай прасторы.  Аб  ?х  прыгодах,
лёсе ? знаходках расказваецца ? гэтым зборн?ку фантастычных апавядання?.


     На  чырванаватую пустыню мора  часу  клал?ся до?г?я  цен?  бл?зк?х гор.
Залац?сты калматы клубок Сонца ?жо  в?се? над самым гарызонтам.  ?  без таго
густа-ф?ялетавае неба пацямнела зус?м.  Яшчэ некальк? хв?л?н,  ? марс?янская
ноч, амаль такая ж рапто?ная, як зямная ? троп?ках, агорне ?сё навокал.
     - Дзе мог дзецца Барыс?  - уголас падума? Янка, нездаволена паз?раючы ?
акно.
     Янка бы? адз?н, ? яму н?хто не адказа?. Тады ён запал?? агн? маяка, як?
?звыша?ся на  добрую сотню  метра? над  дахам ?х  выпрабавальнай станцы?.  ?
адразу, быццам у адказ, злева зам?гцел? фары ?сюдыхода.
     Янка прыгледзе?ся. Барыс марзянкай пыта?ся: "Ты на базе?"
     Усм?хну?шыся,   Янка  гэтак  жа,  пам?гваючы  святлом  маяка,  ?ран?чна
адказа?:
     - Рацыя сапсавалася?
     У дынам?ку радыёсувяз? пачу?ся ?здых, сапенне, потым прахрыпела:
     - Зус?м забы?ся.
     Пачу?шы голас Барыса, Янка занепако??ся:
     - Ты чаго?
     - Глупства. Прыеду - раскажу.
     Янка  ?см?хну?ся,  буркну?:  "Таямн?цы марс?янскага двара" ?  пайшо? да
канапы крыху расчараваны.  Н?чога не здарылася,  ды не можа здарыцца ? гэтым
прывычным,  як на Зямл?,  станов?шчы.  Зручная мэбля,  утульны пакой.  Нават
радыё ? тое, як звычайна ? гэты час там, дома, перадае апошн?я паведамленн?.
Усё звычайна, усё ?дзе сва?м парадкам, быццам ты ? не пак?да? Зямл?.
     Але вось голас дыктара ста? больш звонк?, усхваляваны. Ён загавары? пра
падрыхто?ку галактычнай экспедыцы?,  ? Янка раптам успомн??: "Наступныя мы".
? ?жо ?ншым? вачыма, з халоднай ц?ка?насцю паглядзе? навокал сябе. А ? сэрца
папа?зла нездаволенасць.
     Яны  з  Барысам  был?  асно?ным?  кандыдатам? ?  наступную  галактычную
экспедыцыю.  Гэты  ?х  палёт на  Марс  бы?  апошняй трэн?ро?кай.  ?м  давал?
магчымасць пажыць у  незямных умовах ?  тым самым пэ?ным чынам падрыхтавацца
да таго нечаканага,  што можа сустрэцца на далёк?х ? чужых планетах.  Задума
была  прав?льная,  супраць яе  Янка  не  пярэчы?.  Але  вын?к?...  Ён  чака?
большага.  Х?ба гэта падрыхто?ка, кал? яны тут акружаны прывычным? рэчам? ?,
нават выходзячы за парог станцы?,  больш адчуваюць сябе дзе-небудзь у  Гоб?,
чым на Марсе?  Адз?нае,  што напам?нае пра космас, - касцюм, аднак ? ён так?
лёгк?, што яго амаль не за?важаеш...
     Знадворку пачулася  гудзенне,  затрымцел? сцены.  Вярта?ся Барыс.  Янка
пайшо? сустракаць таварыша.
     - Насланнё нейкае, - сказа? Барыс, вылазячы з каб?ны.
     - Што такое?
     - Мне  здалося,  -  Барыс  крыху суме?ся,  але  дакончы?,  -  быццам ты
напа?засыпаны пяском. Тольк? шлем тырчыць.
     Янка  здз?в??ся,   ма?ля?,  чаго  тольк?  не  прыдумае  чалавек,  потым
нахмуры?ся:
     - Трэба было паглядзець.
     - Дык ты азва?ся, а тым часам ? сцямнела.
     - Тады за?тра, - вырашы? Янка.
     На тым ? пагадз?л?ся,  а ран?цай, кал? прачнул?ся, над пустыняй бушава?
ураган.  Чырванаватыя смерчы,  зв?ваючыся на  тонк?х нагах,  быццам крывавыя
здан?, пятлял? вакол станцы?.
     - Ат,  учора мне здалося, н?чога не было, - махну? рукой Барыс. - Пайду
лепш падрамантую ?сюдыход.
     Па закрытым праходзе ён пайшо? у  гараж.  Пабы?шы там нейк? час,  Барыс
прыбег да Янк? ?схваляваны. Адчын??шы дзверы, крыкну?:
     - Прапа? Ган?мед!
     - Пра?да?
     - Усё абшука?, - ён апусц??ся на падлогу, ашаломлены прапажай.
     - Значыць, учора бы? Ган?мед. Сапсава?ся ? ?па?.
     - Вось як бывае. А куды ты яго пасыла?? - узня? галаву Барыс.
     - Учора - н?куды. Ён пав?нен быць на месцы, - адказа? Янка.
     - Значыць, уцёк.
     - Ну, ведаеш! - абуры?ся Янка. - Гэта не во?к.
     - Але ты яго не пасыла?, не? ? я таксама. Дык што тады?
     - Гм... - Янка адк?ну? гермашлем ? пачуха? патыл?цу.
     У  по?дзень  пясчаны  буран  сц?х.  Касмана?ты  апранул?ся ?  выйшл?  з
памяшкання.  На  па?днёвы ?сход ад станцы?,  як хапала вока,  грэбням? хваль
застылага мора цягнул?ся барханы.  Было ц?ха-ц?ха,  ? ад гэтага пара?нанне з
морам раб?лася больш перакана?чым.  Сонца свяц?ла на  ?сю  сваю  марс?янскую
с?лу.
     - Дзе табе здалося? - спыта? Янка.
     Яны не ?зял? ?сюдыход,  бо дарога была бл?зкая.  А  хадз?ць пехатой тут
было нават больш прыемна,  чым на роднай планеце,  - чалавек на Марсе важыць
амаль  у  два  з  паловай разы  менш.  Пераскакваючы з  грэбеня на  грэбень,
сл?згаючыся на сыпучым пяску, касмана?ты ?рэшце дайшл? да перадгор'я.
     - Недзе тут,  -  сказа? Барыс.  Зраб??шы яшчэ некальк? крока?, упэ?нена
па?тары?: - Тут, - ? для пэ?насц? ачарц?? рукой у паветры круг.
     Але ц?  ён памыл??ся,  ц? ?сё засыпа? няда?н? шалёны вецер,  бо знайсц?
н?чога не ?далося.
     Янка крыкну? у шлемафон:
     - Ган?мед! Ган?мед!
     Ён зраб?? гэта хутчэй для ачыстк? сумлення ? нават павярну?ся, каб ?сц?
назад. ? раптам у навушн?ках нешта зап?шчала ? праз трэск разрада? данесл?ся
до?гачаканыя словы:
     - Р-10,   названы  Ган?медам,   вяртаецца  на   базу.   Р-10,   названы
Ган?медам...
     Пачу?шы робата,  людз? засмяял?ся. Непакой адразу зн?к, уступ??шы месца
весялосц?,  для якой,  дарэчы, был? падставы. Нехта з канструктара?, жадаючы
падкрэсл?ць дасц?пнасць свайго тварэння,  увё? у яго праграму гэтае "названы
Ган?медам",  ? робат тольк? так за?сёды зая?ля? аб сабе. ? Янка ? Барыс чул?
гэта неаднойчы, але н?кол? яшчэ не адчувал? такога задавальнення.
     Хутка паказа?ся ?  сам Ган?мед.  Ён ?шо? паважны,  падобны на чалавека,
перакананага ?  сваёй  высокай  годнасц?,  задз?раючы механ?чныя ног?,  як?я
грузл? ? пяску ? пак?дал? на ?м глыбок?я сляды.
     У ?нфармацы?, якую прынёс робат, не было н?чога ?стотнага. "Бачы? гару,
заходз?? у грот,  адчу? электраразрады".  Не змог ён растлумачыць ? таго, па
чыёй камандзе выйша? з базы.
     - В?даць,  няда?на  выбра?ся з  пяску.  Пакуль  ляжа?,  нешта  ?  схеме
разладз?лася, - вырашы? Барыс.
     Гэта было падобна на пра?ду, ? Янка з ?м згадз??ся.
     Надышла  ноч.   Ц?хая,   марозная.   Пакрытая  ?неем   пустыня  халодна
пабл?сквала пад  зменным святлом Фобаса ?  Дэймаса,  як?я  н?бы  наперагонк?
спяшал?ся па ярказорным небе.
     Заварожаныя незвычайным хараством,  касмана?ты не магл? адысц? ад акна,
хаця  стрэлк?  гадз?нн?ка  ?жо  да?но  прам?нул?  л?чбу  дванаццаць.  Раптам
Ган?мед,  як? знаходз??ся ? гаражы разам з ?ншым? робатам?,  вымав??: "Р-10,
названы Ган?медам, бачы? у пустын? скафандр чалавека".
     Фразу прыняла с?стэма ?нутранай сувяз? ?  перадала ?  дынам?к,  што бы?
устано?лены ? салоне.
     - Ты што-небудзь зразуме?? - павярну?ся Янка да таварыша.
     - Н-не,  -  разгублена адказа? той.  -  Мус?ць, робат зус?м сапсава?ся.
Гэй, Ган?мед, зайдз? да нас.
     Праз хв?л?ну робат увайшо? у салон.
     - Дзе ты бачы? скафандр?  -  зада? яму Барыс пытанне ? напружана сачы?,
як у шкляных вачах-л?нзах успыхваюць рознакаляровыя ?скарк?.
     Ган?мед  патупа?,  як  чымсьц?  збянтэжаны чалавек,  ?  слова  ?  слова
па?тары? тое, што гавары? раней.
     - Трэба праверыць яго. - Барыс нак?рава?ся да робата.
     - Пачакай,  -  спын?? яго Янка.  -  Ган?мед,  дзе ты бачы? скафандр?  -
зраб?? ён нац?ск на слове "дзе".
     Ган?мед пабл?ска? вачыма-л?нзам? ? сказа? каардынаты:
     - Па?днёвы ?сход, трыццаць секунд ад кантрольнага мерыдыяна.
     - Там, - шапну? Барыс, адступаючы назад ? пераводзячы разгублены поз?рк
то на Янку, то на робата.
     - Не глядз? на мяне так,  я  ? сам н?чога не разумею,  -  развё? рукам?
Янка.
     - Р-10 не разумее таксама, - праграма робата, здольная да анал?зу таго,
што адбываецца навокал,  спрацавала.  Механ?чны голас прагуча? прыглушана ?,
як здалося, больш ра?надушна, чым за?сёды, н?бы робат нешта веда? ? не хаце?
сказаць.
     Янка падышо? да Ган?меда, адключы? яго ад знешняга асяроддзя ? выкл?ка?
робата?-рамонтн?ка?. Яны праверыл? ?сю схему, але н?як?х адх?лення? ад нормы
не знайшл?.
     - Вы  абодва бачыл? нешта адно ?  тое,  што пал?чыл? за  скафандр.  Але
гэта,   напэ?на,   было  нешта  ?ншае,  -  сказа?  Янка,  выслуха?шы  даклад
раманцёра?. - Трэба пашукаць.
     - Адз?н дзень ужо страц?л?.
     - Выкра?м яшчэ некальк? гадз?н.
     - Дык ноч, - не здава?ся Барыс.
     - Ган?мед арыентуецца ? цемры, - рашуча сказа? Янка ? пача? зб?рацца.
     Апрану?шыся цяплей, касмана?ты выйшл? са станцы?. Мароз н?бы пабольша?,
высмакта?шы апошнюю в?льгаць з  ?  без таго сухога ?  пустога паветра.  ?ней
ляжа? вакол, як снег, ног? ко?зал?ся. ? тольк? Ган?мед ?шо? быццам па ро?ным
? цвёрдым асфальце. Людз? ледзь паспявал? за ?м.
     Нарэшце  робат   спын??ся,   пастая?  крыху,   да?шы   нагрузку  свайму
электроннаму мозгу, ? ? шлемафонах касмана?та? прагучала: "Тут".
     Дзве  маленьк?я  рыдлё?к?,  як?я  людз?  спецыяльна захап?л?  з  сабой,
угрызл?ся ?  сыпучы пясок.  Пад  метровым пластом ляжа?...  шлем.  Празрысты
наперадзе,  метал?чны з  патыл?цы ? цемен?.  Якраз так?,  як?я был? зараз на
галовах касмана?та?.  Яны нават з?рнул? адз?н на  аднаго,  падума?шы,  ц? не
забы?ся сябар апрануць свой шлем. Але ?сё было ? парадку. Янка ?зя? знаходку
? рук?,  пакруц??, аглядаючы з ус?х бако?. Па ?с?м в?даць, гэта была ?х рэч,
якую, аднак, яны н?кол? не гублял?.
     На базу вярнул?ся мо?чк?, думаючы кожны пра знаходку.
     Нарэшце Барыс прапанава?:
     - Паведам?м на Зямлю.
     - Пра што?
     - Пра шлем.
     - Ты ж  не ведаеш,  чый ён.  А  што,  кал? ?  там не ведаюць?  На Марсе
экспедыцы? бываюць рэдка, асабл?ва ? гэтым раёне. Турысты таксама. На?рад ц?
нам што пэ?нае адкажуць. Давай будзем шукаць гаспадара шлема.
     У  той  жа  дзень  Барыс  на  ?сюдыходзе адправ??ся на  двое  сутак  да
Па?днёвага полюса.  Адкла?шы бягучыя справы,  як?х назб?ралася нямала,  Янка
засе? у  б?бл?ятэцы.  Яна была не  такая багатая,  як  на  дальн?х касм?чных
караблях,  але  ?сё-так? ?  ёй  можна было знайсц? давол? по?ныя звестк? пра
планеты  Сонечнай с?стэмы ?  экспедыцы? да  ?х.  Шлем  бы?  новай,  магчыма,
апошняй  мадэл?.   Таму  ?  глыб?ню  гадо?  Янка  вырашы?  не  заб?рацца,  а
абмежава?ся апошняй палав?най веку.
     Н?чога,  што  хоць  як?м-небудзь чынам намякала б  на  паходжанне ?хняй
знаходк?, ён, аднак, не знайшо?. У апошн?я гады Марс наведва?ся вельм? мала,
?  пра згубленыя тут рэчы не магло быць ?  гутарк?.  Да таго ж за гэты час у
раёне,  дзе  знаходз?л?ся касмана?ты,  не  ступала  нага  н?воднага  другога
чалавека.
     Але шлем ?снава?.  ? кал? яго не згуб?л? людз?,  то... Янка ?см?хну?ся.
Так  можна дадумацца чорт ведае да  чаго.  Каб крыху развеяцца,  ён  вырашы?
прагуляцца ? захап?? з сабой Ган?меда.  Хоць ? робат, а ?сё ж спадарожн?к, з
як?м можна, занудз??шыся, перак?нуцца словам.
     Мясцовасць паступова павышалася.  ? кал? Янка,  адпачываючы, аз?рну?ся,
будынак станцы? бы? далёка ?н?зе. Белы, абнесены лёгкай метал?чнай агарожай,
ён  выгляда? як  казачны.  Як  успам?н аб  нязбы?най мары  дзяц?нства.  Янку
зраб?лася нават сумна.
     Ган?мед,  якому  был?  недаступныя эмоцы? чалавека,  заварушы?ся першы.
Янка  з  ц?кавасцю  з?рну?  на  свайго  механ?чнага памочн?ка.  Яго  за?сёды
ц?кав?ла  рэакцыя  дакладнага  матэматычнага мозгу  на  тое,  што  захапляла
чалавека. Робат не ?бачы? хараства. Ён зраб?? крок ? спакойна сказа?:
     - Бачу сляды.
     Янка ?здрыгну?,  паднёс да вачэй б?нокль.  Справа ад станцы?, прыкладна
на  па?дарозе да  першых адрога?,  в??ся  ланцужок чорных кропак.  Яны  ?шл?
аднекуль з-за  бархана,  ап?свал? пятлю  ?  хавал?ся ?  скалах.  Сляды  был?
свежыя,  бо ?раган бушава? яшчэ за?чора.  Робаты ?х пак?нуць не магл?. Пасля
выпадку з Ган?медам гараж замыкал?. Аднак Янка запыта? у Барыса па радыё, ц?
не блука? той сам вакол базы.
     - Я не вылаз?? з машыны,  - паведам?? Барыс ? ? сваю чаргу пац?кав??ся:
- А што?
     - Бачу сляды нечых ног, - растлумачы? Янка.
     - Мне вяртацца?
     - Ага,  -  сказа? Янка ? дакрану?ся да Ган?меда,  як да жывой ?стоты: -
Хадзем.
     Ля ямак,  як?я аказал?ся слядам? робата такога ж класа,  што ? Ган?мед,
спын?л?ся.
     - Р-10 трэба вярнуць, - зраб?? вывад Ган?мед, нецярпл?ва пераступаючы з
наг? на нагу.
     - Адну  хв?л?нку,  -  як  чалавеку,  сказа?  Янка  ?  выкл?ка? станцыю.
А?таматычнае рэле  ?ключыла тэлесувязь.  На  маленьк?м паходным экране ?зн?к
выгляд гаража знутры. Усе робаты был? на месцы. Для пэ?насц? ён перал?чы? ?х
два разы. Памылк? не было. Янка нахмуры?ся ? сказа?: - Будзем шукаць.
     Чалавек ? робат пайшл? па следзе.
     Янка ма?ча?,  ашаломлены новай загадкай. Пра?ду кажучы, ён не прыма? яе
?сур'ёз.  Здавалася,  што ?  наступнае ?мгненне гэтае насланнё зн?кне ?  ?сё
акажацца м?ражом,  галюцынацыяй.  Але м?нал? хв?л?ны,  ?  разам з  ?м? цякл?
ямк?-сляды,  пак?нутыя адным з робата?,  якога,  аднак, н?хто не выпуска? на
волю.
     Ган?мед,  наадварот, выгляда? надзвычай дзейным, нават заклапочаным. Ён
часта нах?ля?ся долу, маца? глебу ? каменн?, чэрпаючы для сябе ?нфармацыю, ?
яго мармытанне ?весь час чулася ? Янкавым шлемафоне.
     - Што там у цябе, стары? - нарэшце спыта? Янка.
     - Р-10  прайшо?  тут  тры  гадз?ны назад.  Хуткасць чатыры  к?ламетры ?
гадз?ну.
     Янка ?жо да?но пераста? здз??ляцца са  здольнасцей Ган?меда за?важаць ?
анал?заваць факты. Але зараз скептычна, нават з нейк?м зларадствам, падума?:
"Хоць раз ты памыл??ся, механ?чная душа!"
     Ган?мед  не  памыл??ся.  Кал?  Сонца  пачало  ?жо  хавацца за  дальн?м?
вяршыням? горнага хрыбта,  на адной з  тэрас на барвовым фоне вячэрняга неба
Янка за?важы? цёмную постаць.  Гэта мог быць тольк?...  робат. Янка паморга?
вачыма. Прыв?д не прапа?. Ён ?снава? наяве, дакладная коп?я Ган?меда.
     - Барыс,  Барыс!  -  ас?плым  голасам  загавары? Янка.  -  Я,  здаецца,
вар'яцею.
     - К начы буду, чакай мяне. Магчыма, гэта небяспечна.
     - Небяспек? не бачу,  -  умяша?ся ? размову людзей Ган?мед,  -  Чуеш? -
нервова засмяя?ся Янка.  -  Вяртайся. А цяпер бывай, хачу паглядзець, пакуль
не сцямнела.
     Збл?зку робат бы? падобны на Ган?меда яшчэ больш.  Янка аж раззлава?ся.
Ён  вырашы?,  што  гэта  ?м  нехта  на?мысля нарыхтава? розных загадак,  каб
праверыць,  ц? здольны яны арыентавацца ? раскрываць таямн?цы. Ён падышо? да
робата ? загада?:
     - ?дз? за мной!
     Робат уздрыгва?,  у  яго тэлевачах успыхвал? агеньчык?.  Ён бы? дзейны,
Янка гэта бачы?,  але заста?ся глух? да с?гналу чалавека.  Адно з двух:  або
што-небудзь сапсавалася ? ?м, або ён не разуме?.
     - Правер, Ган?мед! - Янка адышо? убок.
     Ган?мед зраб??  крок  да  свайго сабрата.  Чужынец,  быццам баронячыся,
выстав?? уперад рук?. Ган?мед, наткну?шыся на перашкоду, спын??ся.
     Тым часам усё навокал зал?ла ноч,  цёмная ? густая,  непадуладная нават
ярк?м зоркам.  За тры крок? не было н?чога в?даць. А чужы робат па-ранейшаму
не дазваля? падысц? да сябе. Янка не веда?, што раб?ць.
     - Не  п?льнаваць жа  яго да св?тання,  -  сказа? Барыс,  даведа?шыся аб
гэтым. - Паста?це вешку з пеленгатарам ? ?дз?це дадому.
     - Разыгрываюць нас,  - усм?хну?ся Барыс, кал? яны сустрэл?ся з Янкам на
станцы?.
     - Вельм? ж ужо недарэчна, - задумл?ва за?важы? Янка.
     Пакры?джаныя касмана?ты паслал? на Зямлю тэлеграму.  Адказ атрымал? пад
ран?цу. Зямля ?х не разумела ? пыталася, ц? здаровыя яны.
     - Што скажаш? - узрушаны Янка спын??ся перад Барысам.
     - Можа,  паслаць  гэтага  нахабнага робата  да  яго  творца? ?  заняцца
справам?? Нам не так многа засталося быць тут.
     - Бадай,  прав?льна,  -  згадз??ся Янка,  -  ц?кава  тольк?,  адкуль ён
узя?ся?
     - Прывядз? сюды, тады даведаешся, - перасмыкну? плячыма Барыс.
     С?гналы  пеленгатара  раз-пораз   адб?вал?  такты  ?   дынам?ку.   Янка
апрану?ся,   пакл?ка?  Ган?меда  ?,   ужо  выходзячы,   з?рну?  на   стрэлк?
каардынатара. Яны паказвал?, што вешка знаходз?цца ?жо ? друг?м месцы.
     - З нагам? яна, ц? што? - здз?в??ся Янка.
     На тэрасе не было н? робата, н? вешк?.
     - Дзе яны? - Янка бездапаможна агледзе?ся.
     - Сляды вядуць у горы, - падказа? Ган?мед, па нейк?х аднаму яму вядомых
знаках вызначы?шы напрамак, у як?м зн?к чужы робат.
     - Пайшл? на?здагон, - сказа? Янка.
     - Я з табой, - паведам?? яму па рацы? Барыс.
     М?нал? гадз?ны,  Ган?мед усё  вё? ?  вё? людзей.  Нарэшце яны трап?л? ?
скал?сты гушчар,  падобны на  м?ф?чны лаб?рынт,  з  якога чалавеку н?кол? не
выбрацца.  Кал? людз? стам?л?ся,  Ган?мед,  н?бы здагада?шыся пра ?х пакуты,
нырну? пад  каменную арку ?  выйша? у  вузкую дал?ну.  Справа яна  цягнулася
некуды ?далячынь, прамая, як вектар. А злева выхад з яе закрывала невысокая,
вастраверхая  гара.   Ган?мед  павярну?  улева,  зраб??  некальк?  крока?  ?
спын??ся, задра?шы круглую пластыкавую галаву. Людз? таксама задрал? галовы.
     Вяршыня  гары  нагадвала  спелую  сасновую  шышку,   з  якой  вось-вось
пасыплецца янтарнае насенне...
     - Барыс! - Янка хап?? таварыша за плячо.
     Каменныя пялёстк? шышк? варухнул?ся, ? з-пад ?х на самым версе бл?снула
шкло.
     - Акуляр фотаапарата?! - Янка мацней сц?сну? плячо Барыса.
     Акуляр з хв?л?ну паглядзе? на ?х ? зно? схава?ся.
     - Нас  за?важыл?,   -  голас  Барыса  дрыжа?  ад  хвалявання,  -  чуеш,
за?важыл?!
     - Хто?
     - ? ты яшчэ пытаешся? Тут, напэ?на, хаваюцца прышэльцы з чужога свету.
     - Навошта ?м хавацца? - не згаджа?ся Янка з таварышам.
     - Гэта ж вельм? проста. Яны не ведаюць нашых намера?.
     - ?менна проста.  Гэта мне  ?  не  падабаецца.  -  Янка падума? крыху ?
пакрочы? па вузк?м праходзе, як? в??ся пам?ж базальтавых нагрувашчвання?.
     Але не  паспе? ён прайсц? ?  дзесяц? метра?,  як пачу?ся гул аднекуль з
глыб?н? планеты.  Янка  на  ?мгненне замёр,  прыслухо?ваючыся,  потым упарта
матну? галавой ? пакрочы? далей.  Гул узмацн??ся. Ад яго дрыжал? навакольныя
горы.
     - Вярн?ся! - крыкну? Барыс.
     Янка не паспе? адказаць, як Ган?мед перагарадз?? яму дарогу.
     - Чалавеку нельга, - без эмоцый прамов?? ён.
     Ад нечаканасц? Янка адступ??. Гул паменша?.
     - Ган?мед, - загада? Барыс, - ?дз? зраб? здымк?.
     Ахо?ныя ?стано?к?,  як?я  пагрозл?ва рэагазал? на  з'я?ленне ?  пол? ?х
дзейнасц? чалавека, робата прапусц?л? бесперашкодна.
     Ган?мед вярну?ся праз  гадз?ну.  Касмана?ты тут  жа  праяв?л? плёнку  ?
сярод скал, у зацененым кутку, пачал? праглядаць яе.
     Ган?мед  папрацава?  добрасумленна,   але  гэта  была  добрасумленнасць
машыны,  а не чалавека.  Ён фатаграфава? усё,  што бачы?,  ? таму вылучыць з
важнага  не?стотнае было  цяжка.  Каменны  хаос  раптам  змян??ся прасторнай
залай. Не паспел? людз? яе разгледзець, як на экране з'яв?л?ся дзверы. Потым
экран пасвятле?, ? абрысы ?жо знаёмай залы адлюстравал?ся на ?сю яго шырыню.
На  гэты  раз  Ган?мед сарыентава?ся добра.  Адлюстраванне пачало  расц?,  ?
касмана?ты ?бачыл?, што перад ?м? пульт.
     - А можа, у яго ?ншае прызначэнне? - засумнява?ся Янка.
     - Шкала,  цыферблаты,  ?ндыкатары. Яны пабл?скваюць агеньчыкам?. Ясна -
гэта пульт. Можа, тут сабраны ?се каналы, па як?х нехта к?руе дзейнасцю?..
     - Чыёй? - спыта? насмешл?ва Янка.
     - Хаця б тых,  хто цябе спын??,  -  адпарырава? Барыс.  -  Аднак кеп?к?
?бок. Мы яшчэ не прагледзел? ?сё.
     Праектар быццам бы  тольк? ?  чака?  гэтых  сло?.  У  наступную хв?л?ну
касмана?ты ?бачыл? ?жо знаёмага робата, а побач - зус?м такога ж, тольк? без
галавы. Вакол яго зав?халася мноства член?стых механ?чных рук.
     - Майстэрня, - не хава? захаплення Барыс, - вось ён, чужы розум!
     Янка не адказа?.  Ён стая? задумл?вы,  засяроджаны,  быццам хаце? нешта
зраб?ць.
     - Я пайду,  -  нарэшце ц?ха сказа? ён.  Перш чым Барыс паспе? адказаць,
яго ? след прасты?.
     Раптам магутны гул,  усё нарастаючы,  вырва?ся з нетра?, скалану? горы.
?мгненныя штуршк?, як штормавыя хвал?, накочвал?ся адз?н на друг?. Спалоханы
Барыс пакл?ка?:
     - Янка! Янка!
     Прайшла хв?л?на,  якая здалася Барысу вечнасцю.  ?  кал? пачал? рушыцца
горы,  з-за скалы,  нешта трымаючы ? руцэ,  выбег Янка.  Схап??шы сябра,  ён
памча?ся прэч  ад  гэтага страшнага месца.  Янка пасгте? яшчэ за?важыць,  як
услед ?м зно? прыадкрылася аптычнае вока.  А  потым у паветра ?знялася шэрая
сцяна кранутых з гнёзда? камення?. Янка ? Барыс упал?. Хв?л?ны праз дзве ?сё
было скончана. Там, дзе тольк? што стаяла вежа, ляжала куча абломка?.
     - Эх, ты! - тольк? ? сказа? Барыс Янку, кал? яны вярнул?ся дадому.
     - Што я?
     - З чужой цыв?л?зацыяй сустрэл?ся, а ты... Цяпер усё заг?нула.
     - Тое-сёе захавалася.
     - Карысц? ад яго.  -  Барыс не мог супако?цца. - Разумееш, якая ц?кавая
цыв?л?зацыя. Яны прыслал? сюды сва?х робата?, машыны. ? тыя вывучал? Марс.
     - А чым ты растлумачыш, што ?х робаты был? падобныя на Ган?меда?
     - Помн?ш,  Ган?мед зн?ка??  Яны яго схап?л?,  вывучыл? будову ? зраб?л?
некальк? так?х самых робата?.
     - Чаму ж Ган?мед н?чога не паведам?? аб гэтым?
     - О,  яны  асцярожныя.  Ведаючы  яго  будову,  разрадз?л? пэ?ны  сектар
электроннай памяц?.  - Барыс крыху супако??ся, падбадзёраны ?ласнай ?дэяй. -
Што, скажаш неверагодна?
     - Верагодна, ? нават вельм?.
     - Тады радыруй на Зямлю.  - Убачы?шы, што Янка не варушыцца, ускрыкну?:
- Не марудзь, а то я сам.
     - Барыс,  пачакай хв?л?ну,  -  папрас?? Янка ? пакл?ка?:  -  Ган?мед! -
Цяжка тупаючы,  н?бы стомлены ад няда?н?х падзей, Ган?мед увайшо? у пакой. -
Дай мне тую рэч, што я захап?? з сабой.
     - Кал?  ласка,  -  Ган?мед працягну? руку,  на  далон? якой ляжа? чорны
цыл?ндрык.
     Янка ?зя? яго, пакруц?? перад вачыма ?, здз??лены, н?бы ?першыню бачы?,
запыта?:
     - Гэта тое?
     - Тое, - у тон адказа? робат.
     - З?рн?, Барыс.
     Барыс  гляну? на  цыл?ндрык,  потым  схап?? нож  ?  распаро? метал?чную
абгортку. На падлогу пасыпал?ся крыштал?к?.
     - Трыёды... - сказа? ён.
     - Так,  трыёды,  як?м? карыстал?ся людз? гадо? сто назад,  - пацвердз??
Янка. - Н?чога не разумею.
     - Можа, усё-так? запрос?м касм?чны цэнтр? - напомн?? Барыс.
     - Давай спачатку разбяромся сам?, - прапанава? Янка. - Ган?мед, прыняс?
даныя структурнага анал?зу пластыка знойдзенага шлема.
     - Ты пра нешта здагадваешся? - ажыв??ся Барыс.
     Янка не адказа?.  Ён уважл?ва ?гляда?ся ? л?чбы,  як?я был? нап?саны на
паперцы, прынесенай робатам.
     - Н?чога не разумею,  -  па?тары? Янка свае няда?н?я словы, - структура
недасканалая.  Мы цяпер роб?м лепшы пластык. Не, тут нешта не тое. Альбо нас
водзяць за нос, альбо... Гэта, напэ?на, зямнога паходжання. Радыруй, Барыс!
     Адказ прыйшо? на гэты раз на дз?ва хутка ?  гэтк? ж на дз?ва невыразны:
Зямля запатрабавала падрабязнасц?.
     Янка закадз?рава? тэкст ?  ?став?? паведамленне ? перадатчык.  Некальк?
хв?л?н у  пако? было чуваць пап?скванне рацы?.  Кал? яно  скончылася,  Барыс
сказа?:
     - Пайшл? спаць. Цяпер яны не так хутка разбяруцца.
     Заснуць яны не паспел?.  Хв?л?н праз трыццаць прыёмн?к прыня? с?гнал, ?
на  стол  папа?зла папяровая стужка.  Янка  ледзь  дачака?ся канца перадачы.
Схап??шы стужку, пабег да Барыса.
     - Што? - усхап??ся той.
     - Ты не памыл??ся, - смяя?ся Янка.
     - Цыв?л?зацыя?
     - Так,  - Янка крыху памарудз??, любуючыся збянтэжаным тварам таварыша,
?  нарэшце зл?тава?ся:  -  Зямная.  Сэнс ты ?гада?.  Сто трыццаць гадо? таму
назад,  кал? людз? яшчэ тольк? марыл? пра свае падарожжы да зорак,  да Альфы
Цэнта?ра была адпра?лена а?таматычная станцыя. Яна была абсталявана так, што
магла ?ступ?ць у  кантакт з  магчымай цыв?л?зацыяй на  адной з  планет гэтай
зорк?,  сабраць  неабходныя звестк?  ?  вярнуцца на  Зямлю.  Але  сувязь  са
станцыяй абарвалася не?забаве пасля яе старту.  Прычына была невядомая аж да
гэтага часу.  Пакуль мы з  табой выпадкова не набрыл? на яе.  В?даць,  нешта
пашкодз?ла станцыю, ? яна замест Цэнта?ра трап?ла на Марс.
     - Цьфу ты... - Барыс адчува? сябе пакры?джаным.
     - Не бядуй,  дружа,  -  засмяя?ся Янка,  - недзе нас з табой яшчэ чакае
незнаёмая цыв?л?зацыя...

Популярность: 5, Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:52:54 GMT