---------------------------------------------------------------------
     У.Шыц?к. "У час не вярнул?ся", "Мастацкая л?таратура", М?нск, 1975
     OCR & SpellCheck: Zmiy (zmiy@inbox.ru), 20 л?пеня 2003 года
     ---------------------------------------------------------------------

     Пройдзе час,  з  зямных касмадрома? возьмуць старт вял?зныя зоркалёты ?
нак?руюцца да далёк?х галактык.
     Магчыма,  гэта адбудзецца ?жо ?  наступным стагоддз?,  магчыма,  значна
пазней.  Але  наша  мара не  хоча чакаць,  мы  ?жо  цяпер хочам ведаць,  што
напаткае бясстрашных астралётчыка? у  бясконцай прасторы.  Аб  ?х  прыгодах,
лёсе ? знаходках расказваецца ? гэтым зборн?ку фантастычных апавядання?.


     Два  дн?  хадз?? Сашка  Шарай  насуплены,  пахмуры,  з  нам?  амаль  не
разма?ля?. ? М?шка Патупчык, ? я разумел? ?сё ? старал?ся таксама зал?шне не
чапляцца да сябра.  Напэ?на,  на яго месцы мы был? б  не лепшыя:  метал?чная
пласц?нка,  падобная на л?сц?к серабрыстай тапол?,  так ? не ажыла,  ? нават
тая  перадача,  што  ?я?лялася нам  ледзь  не  весткай  з  глыб?нь  Сусвету,
здавалася зараз м?ражом.  Каб я  сам на  свае вочы не  бачы? на  экране таго
дз??нага чалавека сярод  падводнага дворыка,  н?завошта не  паверы? бы,  што
гэта пра?да.  А ?сё Сашка.  Соб?ла яму сапсаваць усю справу. Што за чалавек?
Н?якай вытрымк?!
     Занятыя гэтым?  клопатам?,  мы  неяк  забыл?ся,  што  набл?жаецца канец
навучальнага года.  Па ?с?х асно?ных прадметах -  матэматыцы,  ф?з?цы, мове,
г?сторы? -  зал?к? ?жо здал? раней, яшчэ напрадвесн?. Але застава?ся экзамен
на вольную тэму,  вельм? сур'ёзны,  як ? мае быць у сёмым класе.  Тэму мы не
ведал?, яе пав?нен бы? даць наста?н?к. А ён нам не патура? да гэтага часу, ?
па ?сяму было в?даць -  не зб?ра?ся раб?ць ск?дак ?  надалей.  З  таго часу,
кал? ён, выслуха?шы наш расказ пра неверагодныя с?гналы з космасу, загадкава
?см?хну?ся,  мы  яго чамусьц? не  сустракал?:  няйначай распрацо?ва? на нашы
галовы нейкую складаную экзаменацыйную тэму.
     Сашка,  як звычайна,  не здоле? до?га нас?ць кры?ду ?  сябе,  прыйшо? ?
сказа?:
     - Патрэбен друг? л?сц?к.
     Я ледзь не раззлава?ся.  Як? разумн?к!  Трэба было аж два дн? пазбягаць
нас, каб гэта прыдумаць.
     - Давай за?тра сходз?м,  - працягва? Сашка, - пакуль наста?н?ка няма. Я
ц?кав??ся, ён кудысьц? паеха?.
     - Куды гэта мы пав?нны з табой ?сц?? - я не мог схаваць ?рон??.
     - На возера, - як быццам я ?жо згадз??ся, спакойна растлумачы? Сашка. -
Магу адз?н пайсц?, не бойся. Але разам абавязкова нешта знойдзем.
     Я веда?, што ён не баязл?вец. Я н?кол? не забуду, як ён аднойчы залез у
вальер да тыгра ?  ан? кропельк? не спалоха?ся.  А тут дык ? зус?м няма чаго
баяцца. Аднак мне не падабалася Сашкава манера рашаць усё за ?ншых.
     - Нак?дал? там, - агрызну?ся я, - бяры вял?кую торбу.
     Хлопец, н?бы не зразуме?, з?рну? з дакорам.
     - Порха?ка ты, В?цька, тое ? бярэш, што само ? рук? лезе.
     Гэта было несправядл?ва. Бо кал? казаць па-шчырасц?, дык менав?та Сашку
н?кол? не хапала цярпення. Як вось з ма?м л?сц?кам, ? я крыкну?:
     - Сам ты верхагляд!
     Мы  паспел? ?жо сказаць адз?н аднаму некальк? прыемных сло?,  як раптам
адчын?л?ся дзверы. У кал?доры стая? наста?н?к, з-пад яго рук? выгляда? М?шка
Патупчык, а ззаду в?днелася яшчэ нечая ф?гура.
     Мы  з  Сашкам пераглянул?ся,  ?  тут я  пазна? трэцяга.  Гэта бы? робат
Гермес.  Той  самы,  якога мы  бачыл? на  экране праектара,  кал?  наста?н?к
расказва? пра сваё адз?нае касм?чнае вандраванне.  Я  м?жвол? пара?на? ?х  -
наста?н?ка ?  Гермеса.  Як н? дз??на,  пастарэл? абодва -  чалавек ? машына.
Чалавек болей,  хаця ? той час,  кал? яны был? знятыя на плёнку, чалавек бы?
маленьк?м хлопчыкам.
     - Сядайце, - сказа? наста?н?к, - ёсць важная размова.
     Мы  сел?.  А  Гермес тольк? прых?ну?ся да  вушака,  зус?м  як  чалавек,
касмана?т у скафандры.  Нават галава, круглая, з палоскам? на пластыку - для
вачэй, вушэй ? рота - нагадвала гермашлем.
     - Пра л?сц?к н?чога не даведал?ся? - спыта? наста?н?к.
     - Дык Сашка... - пача? бы? М?шка.
     - Не  будзем  шукаць в?наватых,  -  спын?? яго  наста?н?к,  -  зоймемся
экзаменам.
     - У-ра-а! - падхап??ся Сашка.
     Усё-так? ён  вельм? нявытрыманы чалавек.  Думаю,  у  касмана?ты яго  не
возьмуць, там нервовых не любяць.
     Наста?н?к пачака?, пакуль Шарай супако?цца, з?рну? на мяне ? сказа?:
     - Тэма экзамену, В?ця, звязана з тваёй знаходкай на дне возера.
     Я  таксама зараз мог закрычаць "ура",  я  ме? на гэта большыя падставы,
чым  Сашка.  Але  я  прама?ча?.  Астралётчык пав?нен быць стрыманым у  сва?х
пачуццях,  а я спадзява?ся,  што,  нягледзячы н? на што,  буду ?м.  Я тольк?
з?рну? на наста?н?ка.
     - Заданне,  -  растлумачы? ён,  -  раскрыць  таямн?цу л?сц?ка.  Уводная
наступная:  "Вы на невядомай планеце. Планета - гэта возера. Л?сц?к - сляды,
магчыма,  разумнай цыв?л?зацы?.  Задача -  пацвердз?ць гэта ц?  абвергнуць".
Тэрм?н - тры дн?. У дапамогу вам прыдадзены к?бернетычны робат Гермес.
     Узрадаваныя, мы нават не здз?в?л?ся, чаму наш наста?н?к нарэшце парушы?
сваё прав?ла не гаварыць пра космас. Нам падумалася, што ён паверы? у с?гнал
з галактык?, як? трап?? на Зямлю праз мой л?сц?к серабрыстай тапол?.
     Кал?,  да?шы заданне,  наста?н?к пайшо?,  мы  яшчэ  крыху паспрачал?ся.
М?шка хаце? адправ?цца на возера няйначай як на сва?м х?стк?м плыце. Ма?ля?,
пав?нен быць  элемент небяспек?.  Я,  ?  тут  мяне нечакана падтрыма? Сашка,
л?чы?,  што справу трэба став?ць на больш сал?дную аснову. Мы - касмана?ты ?
таму  пав?нны быць тэхн?чна ?зброеным?,  як  сапра?дныя пакарыцел? прасторы.
Трэба ?зяць кацер з каютай ? радыёстанцыяй.  Магчыма,  М?шка не зда?ся б так
хутка.  Але зараз нас было чацвёра.  Гермес,  напэ?на,  перабра?шы не  адз?н
дзесятак варыянта?,  сх?л??ся на наш бок. А Гермесу, як? памага? касмана?там
у сапра?дным палёце, М?шка пярэчыць не адважы?ся.
     Следапытам бы? я.  На тым месцы,  дзе я  ? м?нулы раз уваходз?? у ваду,
спын?? хлопца? ? загада? ус?м падрыхтаваць акваланг?. Сашка зарагата?.
     - ? Гермесу?! - аж дав??ся ён, так яму стала смешна.
     Тольк? я бы? адкры? рот, каб высмеяць яго самога, як пада? голас робат:
     - Мой корпус герметычны.
     Сашка пераста? смяяцца.  А  я падума?,  што так яму ? трэба.  Малайчына
Гермес.  Гэта ж кожны пачатковец ведае, што касм?чны робат не ба?цца н?якага
шкоднага асяроддзя.
     Без  прыгод  наша  невял?кая  экспедыцыя дабралася да  таго  падводнага
пасел?шча,  якое  я  знайшо? у  м?нулы раз.  До?га  блукал? пам?ж разбураных
дворыка?,  заходз?л? ? ру?ны,  дзе некал? было людское жытло.  Я ?я?ля? сабе
гэтыя дамы -  невял?чк?я, на тры ц? два пакойчык?, ? чамусьц? зайздросц?? ?х
кол?шн?м жыхарам. Было ? гэтай старада?насц? нешта хвалюючае, таямн?чае.
     Я  не  здз?в??ся,  кал? Сашка н?бы здагада?ся пра  мае думк? ?  сказа?:
"Антычная эпоха". Тольк? зазначы?, што мы раптам пачал? думаць аднолькава.
     У  нас  был? прыборы для  размовы ?  вадзе,  ?  мы  пачал? абмярко?ваць
здагадк?.
     - Цяпер я разумею, - гарачы?ся Сашка, - чаму н?хто не чу? пра чужынца?,
як?я прылятал? на Зямлю. Гэта было вельм? да?но, да нашай эры, кал? людз? не
магл? ?х зразумець. Але яны пак?нул? пра сябе знак для пазнейшых пакалення?.
? В?цька знайшо? гэты знак.
     Супраць гэтага мне пярэчыць не хацелася,  ды ? М?шка, в?даць, згаджа?ся
з  Сашкам.  Бо  г?потэза была надта прывабл?вая.  Мы так захап?л?ся ёю,  што
зус?м забыл?ся на Гермеса ? не сачыл? за яго паводз?нам?.
     А  робат не  трац?? часу,  нашы здагадк? яго не ц?кав?л?,  яму патрэбны
был? тольк? факты. Не?забаве ён папярэдз?? нас, што зарад балона? паменшы?ся
напалав?ну. Мы адмахнул?ся. Але праз некальк? хв?л?н ён раптам ашалам?? нас.
У шлемафонах прагучала: "Л?сц?к серабрыстай тапол?".
     Мы  павярнул?ся ?,  здаецца,  м?ж  тых самых замшэлых асл?злых камення?
убачыл?,  як пад святлом Гермесавага л?хтара нешта бл?снула.  Я  пазна? свой
л?сц?к.  Вока ? Гермеса было пран?кл?вае,  дакладнае, а памяць яшчэ, в?даць,
лепшая: ён не забы? майго расказу.
     Вядома,  мы  больш не  магл? тут заставацца.  Мы пав?нны был? ?мчаць да
свайго тэлепрыёмн?ка з  а?таматычнай настройкай.  Гермес нешта  бубне? сабе,
н?бы хаце? нас затрымаць. Але яго н?хто не слуха?.
     Праз  якую  гадз?ну Сашка  ?жо  наладжва? прыёмн?к,  злучаючы антэну  з
серабрыстай метал?чнай пласц?нкай,  якая мела форму таполевага л?сц?ка. Мы з
М?шкам,  вядома,  был? побач,  а Гермес,  як надоечы, стая?, прых?ну?шыся да
вушака.
     Гэта была хвалюючая хв?л?на.  Мы дрыжал? ад нецярпення,  ад бояз?,  што
зно? будзе ня?дача.
     Нарэшце экран засвяц??ся,  н?бы  вярну?шы нас  на  дно  ляснога возера.
Паказал?ся  знаёмыя  ру?ны  падводнага  пасел?шча.   Вось-вось  пав?нен  бы?
з'яв?цца,  як тады, чалавек. ? раптам экран патух. Гэты л?сц?к ме?, напэ?на,
яшчэ меншы запас ?нфармацы?. Мы прыйшл? ? роспач.
     - Вазьм?! - прагучала ? пако?.
     Мы  яшчэ  не  прывыкл?  да  голасу  свайго  к?бернетычнага памочн?ка  ?
неда?менна круц?л? галовам?: хто гэта тут?
     - Вазьм?!  -  Гермес  адарва?ся ад  дзвярэй ?  зраб??  крок  да  стала,
трымаючы на раскрытай далон? яшчэ адз?н л?сц?к.
     Сашка схап?? яго, ?рвану?ся да тэлепрыёмн?ка, але затрыма?ся ? сказа?:
     - Ты добры хлопец, Гермес!
     Робат  н?чога  не  адказа?,  яго  не  праграм?равал?,  каб  рэагава? на
пахвалу. Але ?сё ро?на ён бы? малайчына.
     Зно? свяц??ся экран.  Зно? на ?м в?дне?ся чалавек,  апрануты ? просты ?
прыгожы касцюм, падобны на сучасны спарты?ны, ? нешта гавары?.
     Хутчэй за  ?сё  ?нфармацыйны змест  нашага л?сц?ка бы?  абмежаваны.  Бо
не?забаве ?  гэта перадача скончылася амаль на  тым  жа  кадры,  дзе чалавек
пачына? гаварыць.
     - Але я цябе перах?тру,  -  Сашка адшпурну? л?сц?к ад сябе ? нецярпл?ва
крыкну? робату:  - Дай яшчэ адз?н! - дума?, в?даць, што ? таго ?х невычэрпны
запас.
     - Не трэба,  -  нечакана запярэчы? Гермес.  - Крын?ца выпраменьвання на
па?днёвым усходзе, адх?ленне тры градусы ад мерыдыяна, адлегласць пяцьдзесят
к?ламетра?.
     - Што ты там пляцеш, - узлава?ся Сашка.
     ? я гатовы бы? далучыцца да яго, падума?шы, што нездарма робата сп?сал?
з касм?чнага флоту.
     Адз?н М?шка, здаецца, усё яшчэ веры? Гермесу.
     - Дзе, дзе? - перапыта? ён ? раптам выпал??: - Археалаг?чная станцыя!
     Гермес удакладн??:
     - Трэба праверыць.
     Без натхнення адправ?л?ся мы ?  новае падарожжа.  Яно не абяцала н?чога
ц?кавага.  М?шка  адразу  разб?? Сашкаву г?потэзу аб  касм?чных прышэльцах ?
сказа?,  што  археолаг?,  напэ?на,  памагаюць к?ношн?кам здымаць  ф?льм  пра
старажытную Зямлю.  Бадай, ён ме? рацыю. ? я спрабава? супако?ць сябро? - мы
ж здадз?м экзамен, бо заданне наста?н?ка выканал?.
     Я  не  памыл??ся  наконт  экзамену.  Тольк?  дарэмна  так  пес?м?стычна
глядзел? наперад мае  хлопцы.  Тое,  пра  што  мы  даведал?ся ?  археолага?,
аказалася не менш ц?кава, чым касм?чныя госц?.
     Возера  сапра?ды  ?тварылася  пяць   гадо?  таму  назад  пасля  моцнага
землетрасення.  Вучоныя зац?кав?л?ся рэшткам? старажытнай цыв?л?зацы?,  якая
пасля працяглага знаходжання ?  зямл? адкрылася на дне.  Але яны зараз зус?м
не  памагал?  к?ношн?кам раб?ць  г?старычны ф?льм.  Яны  працавал? на  сябе.
Няда?на бы? вынайдзены спосаб здымаць адб?тк? таго,  што некал? да?но бачыл?
прадметы мёртвай прыроды.  Вось,  выкарысто?ваючы гэты  спосаб,  археолаг? ?
прымус?л? загаварыць каменн? да?няга пасел?шча.  Хвал? з  адб?ткам? ? прыма?
наш тэлепрыёмн?к. Археолаг? абяцал? паказаць нам пасля кан?кула? ф?льм.
     А л?сц?к??.. Яны не мел? да гэтага н?якага дачынення. Хоць у свой час ?
?прыгожвал? парталы мясцовых будынка?.  ? яны зус?м не выпраменьвал?,  як мы
думал?.  Гермес пра гэта хутка здагада?ся.  Але на  тое ён ?  ме? электронны
мозг, каб ул?чваць усе магчымыя варыянты...
     Наста?н?к пастав?? нам  на  экзамене стано?чую адзнаку.  Аднак не  гэта
?зрадавала нас. В?ншуючы з пераходам у восьмы клас, ён раптам сказа?:
     - Мне дазвол?л? з вам? экскурс?ю на Месяц.
     Гэта было цудо?на ?  нечакана.  Але нават Сашка ?  той раз не  закрыча?
"ура". Тольк? сказа?:
     - А Гермеса возьмем?
     - А што, х?ба ён засумава? па прасторы? - усм?хну?ся наста?н?к.
     А  мне зда?ся нейк? прытоены боль у  гэтай ягонай усмешцы.  В?даць,  па
космасу сумуюць не тольк? робаты.

Популярность: 11, Last-modified: Sun, 26 Oct 2003 09:52:54 GMT